Ons landje telde al relatief veel werelderfgoed, maar de lijst is nooit af. In 2021 is de UNESCO-Werelderfgoedlijst Nederland verrijkt met ‘nieuw’ erfgoed: de Hollandse Waterlinies en de Koloniën van Weldadigheid. Deze staan sinds juli dit jaar in hetzelfde rijtje als o.a. de Waddenzee en de Windmolens van Kinderdijk! De teller staat momenteel op 11. Voorwaarde voor plaatsing op de UNESCO-Werelderfgoedlijst is, dat het betreffende unieke stukje historie of cultuur van zodanige waarde is, dat het vraagt om blijvende erkenning. Deze erkenning moet van *UNESCO komen. Neem eens een kijkje bij het UNESCO-Werelderfgoed van Nederland! De ‘koloniën’ kun je beter nog heel even overslaan, want die hebben nu aan belangstelling geen gebrek. Maar gelukkig is er veel meer prachtig werelderfgoed in Nederland te bewonderen! Lees maar…
*UNESCO – de culturele organisatie van de Verenigde Naties – zet zich in om erfgoed wereldwijd te beschermen. Naast de Werelderfgoedlijst stelt ze ook lijsten met immaterieel en geologisch erfgoed op.
1. Koloniën van Weldadigheid – een uniek sociaal plan
Een initiatief uit begin 19e eeuw, dat goed bedoeld was, pakte voor velen ronduit slecht uit. Arme Nederlandse stedelingen kregen de kans om op het platteland van Drenthe, in speciale ‘koloniën’, werk te verzetten. Men wilde deze paupers – zoals ze ook wel genoemd werden – zelfvoorzienend maken, maar deed dit vooral met behulp van dwang en tucht. Veel van de infrastructuur en de gebouwen uit de koloniën van Veenhuizen, Frederiksoord en Wilhelminaoord, zijn tot op de dag van vandaag goed bewaard gebleven. En nu dus opgenomen op de Werelderfgoedlijst van Nederland!
Sinds de bekendmaking van de werelderfgoedstatus van deze koloniën, is er veel animo voor de diverse bezienswaardigheden, die hier verband mee houden. Als de toeloop enigszins geluwd is, is het zeker de moeite waard om bijvoorbeeld het Nationaal Gevangenismuseum in Veenhuizen te bezoeken. De permanente expositie over de 200-jarige historie van de Kolonie in Veenhuizen is een aanrader!
2. Hollandse Waterlinies – water ter bescherming
Een kring van forten, dijken en sluizen rondom Amsterdam, van in totaal wel 135 kilometer lang: dat was een militaire verdedigingslinie van jewelste! De Stelling van Amsterdam, die onze hoofdstad tegen vijanden moest beschermen, bestond uit forten op strategische plekken én stukken land ervóór, die met het sluizensysteem onder water gezet konden worden. De Stelling van Amsterdam is eveneens uniek in de wereld. Vandaar ook als werelderfgoed van Nederland uitgeroepen!
De Stelling van Amsterdam is afgelopen juli samen met de Nieuwe Hollandse Waterlinie (gordel om het hele hart van Nederland) opgegaan in het toegevoegde, overkoepelende werelderfgoed in het Nederlandse rijtje: de Hollandse Waterlinies. Samen goed voor een bijzondere verdedigingslijn van maar liefst 200 kilometer lang, en samen nu op één plek op de Nederlandse lijst van werelderfgoed!
3. De Waddenzee – continu veranderend landschap
Onze eigen Waddenzee is een ongeëvenaard dynamisch landschap. Nergens ter wereld kom je zo’n uitgestrekt en steeds veranderend gebied tegen, ontstaan onder invloed van eb en vloed. Geulen, mosselbanken, kwelders en voedselrijke slikken worden afgewisseld met zandplaten, duinen en zeegrasvelden. Deze variatie in het landschap maakt de Waddenzee tot een uniek geheel. Maar ook meer dan 10.000 zeldzame dier- en plantensoorten vinden er hun thuis. Denk aan de vele vogels die er neerstrijken, tijdens de grote trek…
Hotels op de Waddeneilanden nodigen iedereen graag uit om het meest natuurlijke UNESCO-Werelderfgoed van Nederland te komen bewonderen!
4. Schokland – uniek eiland op het droge
Eeuwenlang lag Schokland als een kwetsbaar eiland in de Zuiderzee. Die verwoestende zee sloeg stukken van het eiland weg. Er was voortdurend overstromingsgevaar en onder de bevolking heerste schrijnende armoede. Daarom besloot de regering in 1859 om het hele eiland te ontruimen. Zo’n 635 ‘Schokkers’ verhuisden voorgoed naar de vaste wal. Sinds de drooglegging van de Noordoostpolder maakt Schokland weer deel uit van het vaste land. Dit maakte van Schokland een uniek ‘eiland op het droge’, met een rijk archeologisch bodemarchief.
Vanuit de provincie Flevoland – bijvoorbeeld vanuit Emmeloord – is een bezoek aan Schokland een echte aanrader!
5. Molencomplex Kinderdijk – watermanagement in de kinderschoenen
Nergens anders ter wereld staan zoveel molens zo dicht op elkaar dan in de Zuid-Hollandse polder Alblasserwaard, in Kinderdijk, nabij Ridderkerk en Dordrecht. De molens staan als het ware model voor de waterhuishouding van Nederland. Tegenwoordig, met al die moderne sluizen en gemalen, kan het teveel aan water makkelijk weggewerkt worden, maar vroeger deden de vele molens op een rijtje dit zware werk. Gelukkig zijn de molens op de UNESCO-Werelderfgoedlijst van Nederland terechtgekomen, want Kinderdijk blijft toch een mooi oer-Hollands plaatje!
6. Ir. D.F. Woudagemaal – ingenieus stukje watermanagement
In Lemmer staat dit gemaal, dat het grootste en het enige nog functionerende stoomgemaal ter wereld is. Het had als taak om overtollig water vanuit Friesland in de Zuiderzee, en later het IJsselmeer, te pompen. Nu kennen we natuurlijk nieuwe technieken om overtollig water weg te sluizen, maar bij extreem hoogwater speelt het oude stoomgemaal nog steeds een cruciale rol. Dan wordt het ingezet om zo snel mogelijk het teveel aan water in het IJsselmeer te lozen.
7. Droogmakerij de Beemster – wij polderkunstenaars
De Beemster in Noord-Holland – tussen Purmerend en Alkmaar – is nu polderland, maar vóór 1612 was deze een binnenwater. In de loop van de 17e eeuw is de Beemster compleet drooggelegd (met behulp van 43 windmolens!) en ingericht als polder met sloten, landbouwgrond en boerderijen. Dit alles is volgens een zeer ordelijk en strak patroon gedaan, wat de Beemster flink wat roem opgeleverd heeft. Wereldwijd! Sinds 1999 staat Droogmakerij de Beemster als werelderfgoed in Nederland op de lijst.
8. Willemstad Curaçao – bonte binnenstad met roerige geschiedenis
De Nederlands West-Indische Compagnie stichtte in 1634 een handelspost aan de Sint Annabaai op het eiland Curaçao. Deze beschutte baai vormde een natuurlijke haven. Willemstad werd in de 17e eeuw een centrum van de handel in slaven voor heel Amerika. De stad ontwikkelde zich in de loop van 300 jaar aan weerszijden van de baai tot een Caribische havenstad, waarbij de invloed van veel verschillende culturen bepalend was. Nog steeds zie je er de bonte mix van stijlen en Caribische kleuren. Er zijn veel Nederlandse invloeden te vinden, maar ook Spaanse en Portugese. De historische binnenstad van Willemstad is sinds 1997 werelderfgoed.
9. Het Rietveld-Schröderhuis – iconisch huis
In 1924 ontwierp architect en vormgever Gerrit Rietveld (1888 – 1964) een zeer bijzonder huis in Utrecht, in opdracht van de eigenzinnige Truus Schröder. Het was zijn eerste complete woonhuis én een uitbundig experiment. Voortbordurend op zijn eigen meubelontwerpen en de ideeën van kunststroming De Stijl maakte hij aan de rand van de stad een bijzonder huis. Het was een driedimensionale, asymmetrische compositie. Het Rietveld Schröderhuis staat sinds 2000 op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Dit stulpje vormt een belangrijk ijkpunt in de manier van aankijken tegen ‘prettig wonen’. Truus heeft in ieder geval jarenlang genoten van dit nieuwe wonen tussen primaire kleuren, met veel ruimte en licht en vrijwel zonder muren!
10. Grachtengordel van Amsterdam – stedenbouwkundig meesterwerk
Onze hoofdstad beleefde zijn Gouden Eeuw in de 17e eeuw. Vanwege enorme welvaart en groei barstte Amsterdam bijna uit zijn voegen. De stad moest zeker wel vijf keer zo groot worden! De grachtengordel werd bedacht; met zijn 14 kilometer gracht en 80 bruggen, de bomenaanplant en de aanleg van prachtige tuinen, is deze gordel om de oorspronkelijke kern heen een stedenbouwkundig, waterbouwkundig en architectonisch meesterwerk gebleken. Het land rondom het toenmalige Amsterdam was namelijk drassig en moeilijk te ‘temmen’. Deze knappe stadsuitbreiding heeft tot ver in de 19e eeuw over de hele wereld als voorbeeld gediend. De Grachtengordel van Amsterdam – met de hoofdgrachten Heren-, Prinsen- en Keizersgracht – is in 2010 benoemd tot UNESCO Werelderfgoed in Nederland.
11. Van Nellefabriek – historische ‘modelfabriek’
De Van Nellefabriek in Rotterdam geldt als authentiek bouwkundig werelderfgoed; in juni 2014 is het door UNESCO op de Werelderfgoedlijst geplaatst. De tussen 1925 en 1931 gebouwde, voormalige koffie-, thee- en tabaksfabriek van Van Nelle is een van de meest uitzonderlijke iconen van de industriële architectuur uit het begin van de twintigste eeuw. Dit was de periode waarin een nieuwe manier van bouwen in zwang kwam. Karakteristieke gevels van staal, glas en beton vormden de ‘ideale fabriek’ die openheid uitstraalde en aangename werkomstandigheden beloofde.
Bijna net zo iconisch is het SS Rotterdam, de voormalige oceaanstomer die van Holland naar Amerika voer en vice versa. Nu is het schip een hotel aan de kade, waarin de jaren vijftig nog springlevend zijn!
En de hunebedden dan?